Vleermuizen zijn geen vogels maar zoogdieren. Hoewel ze soms wel eens aan duistere scenario's gekoppeld worden, doen ze geen vlieg kwaad. Figuurlijk dan want ze worden niet voor niets de 'zwaluwen van de nacht' genoemd. Een jaar uit het leven van een vleermuis.
Vleermuizen hebben een beproefde strategie ontwikkeld om de winter, een koude periode met weinig voedsel, door te komen: ze houden een winterslaap en teren op hun aangelegde vetreserves. Voor die lange slaap, die in koude streken tot wel zes maanden kan duren, zoeken ze een rustig en koel plekje op, zoals een holte in een dikke boom, of een grot. Ze laten hun lichaamstemperatuur zakken zodat ze hun vetreserve maar heel traag opgebruiken. In een landschap met weinig oude bomen en zonder grotten, zoals het onze, nemen vleermuizen vaak hun intrek in menselijke bouwwerken die -voor hen- op grotten lijken, zoals bunkers, ruïnes of ijskelders. Ook in de overwelving van beken of andere waterbouwkundige constructies worden soms vleermuizen gevonden.
Al heel lang is het duidelijk dat onze vleermuizen het lastig hebben in ons verstedelijkte landschap. In 2018 lanceerde het Agentschap voor Natuur en Bos daarom het Soortenbeschermingsprogramma vleermuizen. Ook de Regionale Landschappen helpen hieraan mee met onder andere een hele reeks ingrepen op het terrein. In onze streek zetten we volop in op de inrichting van winterobjecten zoals ijskelders en bunkers.
Vrijwilligers van de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt tellen op meer dan 100 locaties verspreid over de provincie iedere winter opnieuw het aantal vleermuizen die zich in grotachtige objecten zoals bunkers en ijskelders ophouden. Vleermuizen die in boomholten overwinteren, zijn nagenoeg onvindbaar.
In de lente ontwaken vleermuizen uit hun winterslaap en keren ze stilaan terug naar hun zomerverblijfplaats. Ten laatste tegen het einde van de lente hebben de vrouwtjes mekaars gezelschap opgezocht. Zo’n groep, waarin de drachtige vrouwtjes hoogstens één jong per zomer grootbrengen, noemen we een kraamkolonie. Bij vleermuizen spreken we niet over ‘nesten’ want het zijn geen vogels maar vliegende zoogdieren. De mannetjes leven meestal afzonderlijk of in eerder kleine groepjes. Soms is dat in de buurt van de kraamkolonies maar soms ook niet.
Bij de herfst denken we aan vallende boomblaadjes, kleurrijke paddenstoelen en spinnen in huis. Maar ook vleermuizen horen in de rijtje thuis want september is een echte vleermuizenmaand. Vleermuizen zijn namelijk bijzonder aanwezig en heel erg actief in die periode.
Vrouwtjes vleermuizen die de afgelopen zomer een jong kregen, laten dat vanaf de vroege herfst steeds vaker een tijdje achter in de kolonieplaats. Zelf gaan ze op verkenning, op zoek naar een (vertrouwde) winterverblijfplaats. Mannetjes vleermuizen, vaak afkomstig uit een heel andere regio, soms tientallen kilometers verderop, doen hetzelfde. Ook zij gaan op zoek naar een mogelijke winterverblijfplaats. En zo ontmoeten ze elkaar.
Een handvol soorten, vooral uit de meer noordelijke en oostelijke streken van Europa, trekken jaarlijks vele honderden, soms duizenden kilometers zuid- of zuidwestwaarts naar oorden waar het minder koud is tijdens de winter. Deze vleermuizentrek was voor onderzoekers lange tijd moeilijk te bestuderen maar dankzij allerlei hightech komt er de laatste jaren meer info naar boven. Zo weten we intussen dat sommige soorten wel meer dan tweeduizend kilometer kunnen afleggen, of dat anderen in staat zijn om in één trek de Noordzee over te vliegen tussen het Europese vasteland en de Britse eilanden. Over land volgen ze, afhankelijk van het weer, graag lijnvormige elementen zoals waterlopen, bosranden of dreefgebieden waar ze tussendoor op insecten jagen.
In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, leggen vleermuizen in september nog niet meteen een vetreserve aan voor de winter. Dat doen ze pas in oktober en november zodat ze tegen de eerste koude nachten in december zo'n 10 gram wegen, zo'n 40% meer dan hun gewicht tijdens de zomermaanden. Dat belet vleermuizen echter niet om overdag al eens wat dieper te slapen en eventueel al eens een koude, winderige of natte nacht over te slaan.
TIP: Tijdens de herfstmaanden organiseren we vaak leuke activiteiten rond vleermuizen. Hou onze activiteitenkalender in de gaten.
Niet gevonden wat je zocht? Misschien wil je: